ZDROWE ŻYWIENIE PRZEDSZKOLAKÓW

W przedszkolu obowiązują nowe zasady zbiorowego żywienia przedszkolaków, które mają uczyć dzieci zdrowych i racjonalnych nawyków żywieniowych. Już od najmłodszych lat uczniowie powinni się przekonywać do spożywania warzyw, owoców i picia wody oraz ograniczać cukier, sól i tłuszcze.

1

1 Szczegółowe omówienie w opracowaniu: Nowe zasady żywienia w placówkach oświatowych, Rozdział 1 – Organizacja żywienia w placówkach oświatowych, Forum 2015 r.

Dania dla dzieci muszą być przygotowane, przyrządzone i doprawione przez kuchnię lub firmę cateringową według ścisłych wytycznych rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 sierpnia 2015 r. w sprawie grup środków przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz. U. z 2015 r., poz. 1256)1. Załączniki do rozporządzenia określają środki spożywcze dopuszczone do zbiorowego żywienia i wymagania dotyczące posiłków oraz listę produktów, które mogą być sprzedawane w sklepikach lub automatach.

Produkty i potrawy inne niż dopuszczone przez MZ nie mogą być udostępniane dzieciom przez przedszkole lub inne podmioty w inny sposób ani odpłatnie, ani nieodpłatnie. Nie mogą być również promowane i reklamowane w żadnej formie (art. 52c ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, Dz. U. z 2010 r. Nr 136, poz. 914 z późn. zm.).

Ponieważ jednocześnie nie został wprowadzony zakaz spożywania przez dzieci na terenie jednostek oświatowych produktów nieuwzględnionych na liście MZ, dzieci mogą przynosić z domu pożywienie i napoje przygotowane przez rodziców oraz spożywać je w salach lub stołówce wraz z dziećmi korzystającymi z usług gastronomicznych przedszkola, również gdy ich skład nie odpowiada rozporządzeniu. Jednostka oświatowa nie ma obowiązku przejmowania na siebie finansowania wyżywienia dziecka, z którego rodzice nie zamierzają korzystać, powinna jednak próbować wpływać na dostosowanie przez rodzica dań do nowych wymogów.
Dziecko korzystające z nauki do pięciu godzin powinno mieć możliwość spożycia w przedszkolu przynajmniej dwóch posiłków – śniadania i obiadu. Posiłki przygotowywane w przedszkolnej kuchni lub przez catering powinny być zróżnicowane pod względem składu, a obiad tak skomponowany, aby dostarczał 30% całodziennego zapotrzebowania energetycznego.

MINISTERIALNE MENU

Minister Zdrowia ustalił, że główne posiłki (śniadanie, obiad i ewentualnie kolacja) muszą zawierać produkty zbożowe lub ziemniaki, warzywa lub owoce, mleko lub produkty mleczne, mięso, ryby, jaja, orzechy, nasiona roślin strączkowych i inne nasiona oraz tłuszcze. Przy czym te grupy środków spożywczych muszą spełniać jeszcze dalsze kryteria.

Produkty zbożowe i ziemniaki, podawane oczywiście w formie przetworzonej, muszą mieć niską zawartość sodu lub soli (0,12 g sodu lub równoważnej ilości soli na 100 g lub na 100 ml) oraz tłuszczu (10 g tłuszczu w 100 g produktu). Nie mogą być również dosładzane cukrem, słodzikami ani substancjami słodzącymi, a produkty zbożowe podawane na śniadanie nie mogą mieć w składzie więcej cukru niż  15 g/100 g. Co najmniej jedna porcja produktów z tej kategorii musi się znaleźć w śniadaniu, obiedzie oraz kolacji, a przynajmniej trzy w posiłkach obiadowych w tygodniu. Maksymalnie raz w tygodniu można dzieciom podać produkt smażony (np. ziemniaki) na oleju roślinnym rafinowanym o zawartości kwasów jednonienasyconych powyżej 50% i zawartości kwasów wielonienasyconych poniżej 40%. Niedopuszczalne jest smażenie na innych tłuszczach roślinnych oraz wszelkich zwierzęcych.

Jednostka oświatowa nie ma obowiązku przejmowania na siebie finansowania wyżywienia dziecka, z którego rodzice  nie zamierzają korzystać,  powinna jednak próbować wpływać na dostosowanie przez rodzica dań  do nowych wymogów. 

Warzywa lub owoce powinny stanowić składnik każdego posiłku przedszkolaka w proporcjach nieprzekraczających trzech porcji warzyw na dwie porcje owoców. Jedna porcja tych produktów może być zastąpiona przez sok o objętości nieprzekraczającej 200 ml.
Warzywa mogą być podawane surowe lub przetworzone, bez dodatku cukrów i substancji słodzących, tłuszczu i soli.

Mogą być użyte tylko takie warzywa przetworzone, które mają niską zawartość soli lub sodu (0,12 g sodu lub równoważnej ilości soli na 100 g lub na 100 ml). Ograniczenie soli nie dotyczy tzw. kiszonek poddanych naturalnej fermentacji mlekowej (kwaszona kapusta lub ogórki). Restrykcyjne wymogi dotyczą również warzyw suszonych, które nie mogą być doprawiane cukrem, solą ani tłuszczem. Na obiad musi być podana co najmniej jedna porcja warzyw, w tym co najmniej trzy w tygodniu na surowo i dodatkowo minimum trzy różne warzywa (inne niż ziemniaki) w tygodniu.

Owoce surowe lub przetworzone bez dodatków (soli, cukru, substancji słodzących i tłuszczu) muszą być codziennie podawane do obiadu – np. jako kompot. Nie mogą być także monotonne, ponieważ w tygodniu do obiadu muszą się pojawić co najmniej trzy różne owoce.
Przedszkolakom powinny być serwowane mięso, ryby, jaja, orzechy, nasiona roślin strączkowych i inne nasiona – co najmniej jedna porcja każdego dnia. Orzechy i nasiona nie mogą być dosładzane cukrem i substancjami słodzącymi, dosalane i przyprawiane tłuszczem. Ryba musi być podawana co najmniej raz w tygodniu. Produkty smażone z tej grupy mogą być serwowane nie częściej niż raz w tygodniu, pod warunkiem przygotowania na oleju roślinnym rafinowanym o zawartości kwasów jednonienasyconych powyżej 50% i zawartości kwasów wielonienasyconych poniżej 40%.

Dozwolone do przygotowania dań tłuszcze spożywcze, w tym np. do kanapek i sałatek, to oleje, masło, margaryny miękkie kubkowe niearomatyzowane lub ich mieszanki.
Przedszkolaki powinny spożywać co najmniej dwie porcje mleka lub produktów mlecznych każdego dnia. Ilość cukrów nie powinna przekraczać 10 g cukrów w 100 g/ml produktu gotowego do spożycia. Nie ma natomiast ograniczeń tłuszczu, z uwagi na jednoczesną zawartość w produktach mlecznych korzystnego dla dzieci wapnia.

Jeśli chodzi o napoje inne niż mleczne, przedszkolaki mogą pić naturalną wodę mineralną nisko- lub średniozmineralizowaną, wodę źródlaną lub wodę stołową. Woda nie może być gazowana, sztucznie barwiona lub aromatyzowana, konserwowana ani dosładzana. Zamiast mleka i napojów mlecznych, dopuszczalne są napoje zastępujące mleko (napój: sojowy, ryżowy, owsiany, kukurydziany, gryczany, orzechowy lub migdałowy), z zawartością cukrów nie większą niż 10 g na 100 ml i o niskiej zawartości sodu lub soli (nie więcej niż 0,12 g na 100 g lub na 100 ml). Soki owocowe, warzywne oraz owocowo-warzywne nie powinny przekraczać objętości 200 ml, nie mogą być dosładzane cukrem lub substancjami słodzącymi, zaś zawartość soli lub sodu nie może przekroczyć 0,12 g sodu na 100 g lub na 100 ml soku.

Dla przedszkolaków można przyrządzać koktajle owocowe, warzywne, owocowo-warzywne na bazie mleka, napojów zastępujących mleko, czyli napoju: sojowego, ryżowego, owsianego, kukurydzianego, gryczanego, orzechowego lub migdałowego, produktów mlecznych lub produktów 
zastępujących produkty mleczne, które nie zawierają substancji słodzących, a ilość cukru oraz tłuszczu nie przekracza 10 g w 100 g/ml produktu gotowego do spożycia.

Dozwolone do przygotowania dań tłuszcze spożywcze, w tym np. do kanapek i sałatek, to oleje, masło, margaryny miękkie kubkowe niearomatyzowane  lub ich mieszanki

Napoje przygotowywane na miejscu nie mogą być dosładzane cukrem i substancjami słodzącymi. Herbata może być dosłodzona naturalnym miodem pszczelim, zawierać dodatek owoców (np. cytryny, pigwy lub malin) oraz mleka, napoju sojowego, ryżowego, owsianego, kukurydzianego, gryczanego, orzechowego lub migdałowego. Napary owocowe mogą być tylko naturalnie aromatyzowane, np. dodatkiem owoców, i słodzone jedynie miodem naturalnym. Kawa zbożowa i kakao naturalne również mogą być przygotowywane tylko na bazie mleka i ww. napojów zastępujących mleko z dodatkiem miodu. Także kompot owocowy nie może być słodzony cukrem.

Zakazane są wszelkie napoje gazowane, słodzone, ze sztucznymi barwnikami, aromatami lub konserwantami, z kofeiną lub tauryną.

Wszystkie potrawy, zupy i sosy mogą być sporządzane wyłącznie z produktów naturalnych i koncentratów spożywczych z naturalnych składników. Wykluczone są inne koncentraty spożywcze.
MZ określa także zasady przyprawiania dań uczniów. Do gotowania może być używana tylko sól sodowo-potasowa (o obniżonej zawartości sodu), z uwzględnieniem zasady, że dzienne spożycie soli w żywieniu zbiorowym powinno wynosić nie więcej niż 5 g, a jednocześnie zakazane jest dodawanie soli do gotowych potraw. Z innych przypraw dopuszczalne jest tylko stosowanie ziół lub przypraw świeżych oraz suszonych bez dodatku soli, cukru, tłuszczu, barwników, konserwantów, wzmacniaczy smaku i zapachu.

PROMOWANIE ZDROWEGO ODŻYWIANIA

Coraz więcej dzieci cierpi na alergie, ma nadwagę lub nawet otyłość czy specjalne potrzeby żywieniowe. Ścisłe reguły żywienia przedszkolaków powinny przyczyniać się do poprawy zdrowia i pomagać zwalczać lub zapobiegać chorobom dzieci. Przedszkole powinno starać się ściśle współpracować z rodzicami w zakresie wpajania dzieciom odpowiednich nawyków żywieniowych. Ma także do odegrania dużą rolę w zakresie edukacji, zwłaszcza że nie wszyscy rodzice i opiekunowie stosują zasady zdrowego żywienia w domach oraz nie zawsze dzieci chętnie korzystają ze zdrowej żywności.
W czasie przedszkolnych posiłków nauczyciele powinni zadbać o miłą i przyjazną atmosferę. Dzieci nie powinny być nakłaniane do jedzenia, jeśli nie mają na nie ochoty, ani pospieszane w spożywaniu dań. Nauczyciele powinni je zachęcać do próbowania zróżnicowanych produktów, samodzielnego komponowania prostych dań oraz kształtowania nawyków związanych z zastępowaniem niezdrowych przekąsek i składników wartościowymi produktami. Warto także w formie zabawy zapoznawać dzieci z podstawowymi zasadami żywieniowymi, rolą witamin i innych składników dla organizmu, pochodzeniem i procesem przygotowywania zdrowych produktów i potraw. W miarę możliwości warto zorganizować warsztaty kulinarne dla dzieci i rodziców z udziałem pracowników niepedagogicznych lub zaproszonych specjalistów z zewnątrz.
Z uwagi na obowiązywanie nowych przepisów, w miarę możliwości dyrektorzy powinni zadbać o podnoszenie kwalifikacji przez pracowników niepedagogicznych zaangażowanych w zakupy, przygotowywanie i podawanie posiłków, czy rozważyć potrzebę skorzystania z pomocy dietetyka lub nawet porady Państwowej

Inspekcji Sanitarnej. Takie działania powinny pomóc gwarantować, że dania nie tylko są zgodne z wytycznymi MZ, ale rzeczywiście spełniają wymogi dostosowania do wieku i potrzeb przedszkolaków, są zróżnicowane, skomponowane z jak najmniej przetworzonych naturalnych produktów, a jednocześnie smaczne i estetycznie podane.

Prawidłowa dbałość o żywienie przedszkolaków jest kontrolowana przez Państwową Inspekcję Sanitarną uprawnioną do nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego do 5000 zł.