Opracowała: Diana Kaczorek, prawnik, legislator, pracownik administracji publicznej
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 594 ze zm.),
- Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. z 2015 r. poz. 35),
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 sierpnia 2015 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach (Dz.U. z 2015 r. poz. 1256).
Od 1 września 2015 r. obowiązują regulacje określające zasady sprzedaży, reklamy i promocji środków spożywczych oraz wymagania w zakresie żywienia dzieci i młodzieży w ramach żywienia zbiorowego w przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego, szkołach, z wyłączeniem szkół dla dorosłych, a także w placówkach systemu oświaty. Zmiany wprowadzono etapami. Najpierw dokonano modyfikacji w Ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia – na podstawie nowelizacji z 28 listopada 2014 r. dodano dział IIa określający środki spożywcze oraz zasady żywienia dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty. Przyjęto, że na terenie wskazanych jednostek sprzedawane mogą być wyłącznie środki spożywcze objęte grupami środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w tych jednostkach, a ponadto w ramach żywienia zbiorowego stosowane mogą być jedynie środki spożywcze, które spełniają określone wymagania. Upoważniono przy tym podmiot kierujący jednostką do rozwiązania, bez zachowania terminu wypowiedzenia, umowy z podmiotem prowadzącym sprzedaż środków spożywczych lub działalność w zakresie zbiorowego żywienia dzieci i młodzieży w sposób sprzeczny z nowymi wymaganiami. Dodane przepisy obowiązują od 1 września 2015 r. Za nieprzestrzeganie wymagań ustawowych w zakresie sprzedaży, reklamy lub promocji albo stosowania w ramach zbiorowego żywienia w jednostce systemu oświaty innych niż dozwolone środków spożywczych wprowadzono sankcje – osoba taka podlega karze pieniężnej w wysokości do 30-krotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej za rok poprzedzający.
Następnie minister zdrowia wydał 26 sierpnia 2015 r. rozporządzenie określające grupy środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagania, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach. Rozporządzenieobowiązuje, podobnie jak zmiany ustawowe, od 1 września 2015 r. Akt ten składa się z dwóch załączników, z czego w jednym określono grupy środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty, a w drugim – wymagania, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego w jednostkach systemu oświaty.
Motywy wprowadzenia regulacji prawnych w zakresie żywienia dzieci
Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu Rozporządzenia, jego celem jest wzmocnienie ochrony zdrowia dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym przez ograniczenie dostępu na terenie przedszkoli, szkół i placówek opiekuńczo-wychowawczych do środków spożywczych zawierających znaczne ilości składników niezalecanych dla ich rozwoju. Powołując się na krajowe oraz międzynarodowe badania, wskazano, że diety dzieci i młodzieży są często nieprawidłowo zbilansowane, charakteryzują się zbyt dużą zawartością niektórych składników pokarmowych, przy wyraźnych niedoborach innych składników, a ponadto u części dzieci obserwuje się nadmierne spożycie żywności, co prowadzi do nadwagi i otyłości. Podkreślono, że w dietach dzieci występuje nadmiar tłuszczu ogółem i węglowodanów prostych (m.in. z powodu spożywania dużych ilości produktów typu fast food, słodyczy i picia dużych ilości słodkich napojów). Nadmiernie spożywa się też smażone i tłuste potrawy, dania są często zbyt słone, żywność jest wysoko przetworzona, posiłki przygotowywane są na bazie koncentratów (buliony w kostkach, zupy instant), brakuje natomiast odpowiedniej ilości warzyw i owoców (co trzecie dziecko jada codziennie owoce, a co czwarte – warzywa), odpowiedniej ilości mleka i jego przetworów, ryb, pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz wody (zastępowanej często napojami słodzonymi, gazowanymi, sztucznie barwionymi).
Jako konsekwencję tak ubogiej diety wskazano nieodpowiednią podaż wapnia, witaminy C, kwasu foliowego, potasu, błonnika i witaminy D, a także innych ważnych składników mineralnych – takich jak żelazo, cynk czy magnez – przy jednoczesnym nadmiarze sodu w diecie. Zwrócono również uwagę na nieprawidłowe zachowania żywieniowe, wśród których wskazano:
- nieodpowiednią liczbę posiłków spożywanych w ciągu dnia,
- brak regularności w ich spożywaniu i pośpiech,
- brak nawyku jadania śniadań w domu przed zajęciami,
- niespożywanie posiłków w szkole oraz niezabieranie drugiego śniadania,
- podjadanie pomiędzy posiłkami (słodyczy, słonych przekąsek),
- odchudzanie się w oparciu o niekonwencjonalne diety.
Szczególną uwagę zwrócono na śniadanie, które w Polsce je tylko około 60 proc. nastolatków, zaznaczając, że jego brak może skutkować pogorszeniem wydolności psychofizycznej ucznia, zaburzeniami koncentracji oraz problemami z przyswajaniem wiedzy.
Przykłady rozwiązań płynące z innych państw europejskich
W Rozporządzeniu podkreślono, że z problemami niewłaściwego żywienia dzieci, złych nawyków żywieniowych, rosnącej liczby dzieci z nadwagą i otyłością, rosnącej zachorowalności wśród dzieci na choroby związane ze złym odżywianiem borykają się również inne państwa europejskie. Podano przy tym przykłady przyjętych w nich rozwiązań, związanych z tworzeniem polityki żywieniowej w szkołach. Dla przykładu, we Francji od 2005 r. w szkołach obowiązuje zakaz sprzedaży jakiejkolwiek żywności i napojów za pośrednictwem automatów. Na producentów, którzy reklamując żywność o wysokiej zawartości cukrów, tłuszczu, soli, nie umieszczają w reklamie ostrzeżenia zdrowotnego, nakłada się kary. Na Łotwie w 2006 r. wprowadzono zakaz sprzedaży określonej żywności w szkołach i przedszkolach i rozpoczęto promocję spożywania zdrowej żywności. Na Węgrzech od 2014 r. obowiązują przepisy określające żywność, jaka ma się znaleźć w codziennym menu dzieci, a także ograniczenia i zakazy odnoszące się do poszczególnych typów produktów spożywczych i posiłków. Zaznaczyć należy, że łotewska polityka żywieniowa dotyczy także osób objętych opieką społeczną, przebywających w zakładach rehabilitacyjnych i poddanych leczeniu, a węgierskie regulacje prawne odnoszą się również do szpitali, placówek pomocy społecznej i jednostek zajmujących się opieką nad dziećmi.
Załącznik nr 1 do Rozporządzenia – grupy środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty
Założeniem przyjętym przy określaniu grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty jest:
- ograniczenie sprzedaży żywności, do której dodawane są cukry i substancje słodzące (cytaty z uzasadnienia do projektu Rozporządzenia: „duże spożycie cukrów odgrywa znaczącą rolę w etiologii cukrzycy, zaburzeniach gospodarki lipidowej, chorobach naczyniowo-sercowych, niektórych nowotworach, a przede wszystkim w rozwoju otyłości”, „produkty wytwarzane z dodatkiem cukrów zazwyczaj charakteryzują się niższą zawartością innych składników odżywczych, np. witamin i składników mineralnych, w porównaniu z żywnością naturalnie zawierającą cukry proste, jak owoce, warzywa, mleko i przetwory mleczne”),
- ograniczenie sprzedaży żywności o wysokiej zawartości tłuszczu (cytaty z uzasadnienia do projektuRozporządzenia: „w związku z rosnącym nasileniem otyłości i ryzykiem wystąpienia wielu chorób przewlekłych w coraz młodszych grupach wiekowych zaleca się ograniczenie spożywania tłuszczu przez dzieci i młodzież”, „zalecenia takie są oparte na wieloletnich obserwacjach asocjacji między spożyciem tłuszczu a rozwojem ryzyka chorób naczyniowo-sercowych, niektórych nowotworów, miażdżycy, nadciśnienia tętniczego i nadwagi lub otyłości”, „3/4 dzieci i młodzieży ma za wysokie spożycie tłuszczu ogółem w codziennych dietach”),
- ograniczenie sprzedaży żywności o wysokiej zawartości sodu/soli (cytaty z uzasadnienia do projektuRozporządzenia: „spożycie sodu, a w konsekwencji soli przez dzieci i młodzież jest wysokie i wykracza daleko powyżej ilości zalecanych polskimi normami oraz powyżej 5 g soli aktualnie rekomendowanych przez WHO”, „wysokie spożycie sodu/soli ma określone działanie na układ krwionośny niezależnie od ciśnienia krwi”, „podnosi zewnątrzkomórkowe wydzielanie sodu i może szkodliwie oddziaływać na naczyniową reaktywność i stymulację zwłóknienia mięśnia sercowego”, „wpływa na podwyższenie ciśnienia tętniczego i poza chorobami sercowo-naczyniowymi także na rozwój cukrzycy, uszkodzenia nerek, dolegliwości wątroby oraz podwyższone stężenie cholesterolu”, „przyczynia się także do wypłukiwania wapnia i magnezu z organizmu z moczem”),
- promowanie spożycia owoców i warzyw (cytaty z uzasadnienia do projektu Rozporządzenia: „dostarczają składników mineralnych, witamin i flawonoidów, są głównym źródłem witamin antyoksydacyjnych [witamin: C, E i karotenów], które mają działanie przeciwmiażdżycowe oraz przeciwnowotworowe”, „są źródłem błonnika pokarmowego, który reguluje czynności przewodu pokarmowego”, „owoce i soki owocowe oprócz wartościowych witamin i błonnika, zawierają również duże ilości cukrów prostych, których spożycie powinno być ograniczone, z tego powodu zaleca się większe spożycie warzyw niż owoców”),
- promowanie spożycia żywności bogatej w wapń (cytaty z uzasadnienia do projektu Rozporządzenia: „wapń to jeden z najważniejszych składników mineralnych niezbędnych do prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży i optymalnego stanu zdrowia”, „oprócz podstawowego znaczenia dla tkanki kostnej, bierze udział w wielu procesach metabolicznych: przewodnictwie nerwowym, w kurczliwości mięśni, w krzepnięciu krwi, jako składnik hormonów i niektórych enzymów oraz w regulacji ciśnienia tętniczego krwi”, „spożycie wapnia jest szczególnie istotne u dzieci i młodzieży w okresie intensywnych procesów wzrastania, związanych z budową i rozwojem szkieletu”, „spożycie wapnia przez dzieci i młodzież jest dalece niezadowalające”),
- promowanie picia wody.
Wśród grup produktów zalecanych do sprzedaży w Załączniku nr 1 do Rozporządzenia wymienia się: kanapki, sałatki i surówki w opakowaniach jednostkowych, mleko, napoje zastępujące mleko, produkty mleczne lub produkty zastępujące produkty mleczne, zbożowe produkty śniadaniowe oraz inne produkty zbożowe, warzywa, owoce, suszone warzywa, owoce, orzechy, nasiona, soki owocowe, warzywne i owocowo-warzywne, koktajle owocowe, warzywne, owocowo-warzywne, na bazie mleka, napojów zastępujących mleko, produktów mlecznych lub produktów zastępujących produkty mleczne, naturalną wodę mineralną, wodę źródlaną, wodę stołową, inne napoje przygotowane na miejscu.
Kanapki powinny być przygotowywane na bazie pieczywa razowego lub pełnoziarnistego: żytniego, pszennego, mieszanego lub pieczywa bezglutenowego. Jako dodatek dopuszcza się stosowanie przetworów mięsnych zawierających co najmniej 70 proc. mięsa i nie więcej niż 10 g tłuszczu w 100 g produktu gotowego do spożycia, przetworów z ryb zawierających co najmniej 60 proc. mięsa ryb, skorupiaków lub mięczaków w 100 g produktu gotowego do spożycia, jaj, sera, z wyłączeniem topionego, wyrobów z nasion roślin strączkowych, orzechów, nasion, olejów, odpowiednich tłuszczów mlecznych do smarowania, w tym masła, ziół lub przypraw świeżych lub suszonych bez dodatku soli. Zaleca się przygotowywanie kanapek z warzywami lub owocami, bez soli oraz sosów, w tym majonezu, z wyłączeniem ketchupu, w przypadku którego zużyto nie mniej niż 120 g pomidorów do przygotowania 100 g produktu gotowego do spożycia.
Sałatki i surówki w opakowaniach jednostkowych powinny być przygotowane na bazie warzyw lub owoców. W przypadku dodawania do nich przetworów mięsnych – powinny one zawierać co najmniej 70 proc. mięsa i nie więcej niż 10 g tłuszczu w 100 g produktu gotowego do spożycia, a w przypadku dodawania przetworów z ryb – powinny zawierać co najmniej 60 proc. mięsa ryb, skorupiaków lub mięczaków w 100 g produktu gotowego do spożycia. Dopuszcza się stosowanie dodatków w postaci jaj lub sera, z wyłączeniem sera topionego, produktów mlecznych lub zbożowych, wyrobów z nasion roślin strączkowych, suszonych warzyw i owoców, orzechów oraz nasion, zgodnych z określonymi w Rozporządzeniuwymaganiami, ziół lub przypraw świeżych lub suszonych bez dodatku soli.
Zaleca się, aby mleko bez dodatku cukrów i substancji słodzących było dostępne w sprzedaży na terenie jednostek systemu oświaty bez ograniczeń. Z kolei w przypadku napojów zastępujących mleko, czyli napojów: sojowego, ryżowego, owsianego, kukurydzianego, gryczanego, orzechowego lub migdałowego, powinny one zawierać nie więcej niż 10 g cukrów w 100 ml produktu gotowego do spożycia, nie zawierać dodatkowych substancji słodzących, mieć niską lub obniżoną zawartości sodu/soli. Produkty mleczne: jogurt, kefir, maślanka, mleko zsiadłe, mleko acidofilne, mleko smakowe, serwatka, ser twarogowy, serek homogenizowany lub produkty zastępujące produkty mleczne na bazie soi, ryżu, owsa, orzechów lub migdałów powinny zawierać nie więcej niż 10 g cukrów w 100 g/ml produktu gotowego do spożycia, nie powinny zawierać dodatkowych substancji słodzących oraz powinny zawierać nie więcej niż 10 g tłuszczu w 100 g/ml produktu gotowego do spożycia.
Zbożowe produkty śniadaniowe oraz inne produkty zbożowe nie powinny zawierać dodatkowych cukrów i substancji słodzących, a także powinny mieć niską lub obniżoną zawartości sodu/soli.
Warzywa powinny być surowe lub przetworzone, z wyłączeniem warzyw suszonych, bez dodatku cukrów i substancji słodzących, a w przypadku przetworzonych – o niskiej albo obniżonej zawartości sodu/soli, przygotowane do bezpośredniego spożycia, podawane w całości lub podzielone na porcje, jeżeli istnieją dostateczne możliwości, to w opakowaniach jednostkowych.
Owoce powinny być surowe lub przetworzone, z wyłączeniem owoców suszonych, bez dodatku cukrów i substancji słodzących, przygotowane do bezpośredniego spożycia, podawane w całości lub podzielone na porcje, jeżeli istnieją dostateczne możliwości, to w opakowaniach jednostkowych.
Suszone warzywa i owoce, orzechy oraz nasiona powinny być bez dodatku cukrów i substancji słodzących, soli oraz tłuszczu, w opakowaniach jednostkowych, w porcji nieprzekraczającej 100 g.
Soki owocowe, warzywne, owocowo-warzywne powinny być w opakowaniach nieprzekraczających 330 ml, bez dodatku cukrów i substancji słodzących, o niskiej lub obniżonej zawartości sodu/soli.
Przeciery, musy owocowe, warzywne oraz owocowo-warzywne powinny być bez dodatku cukrów i substancji słodzących oraz bez dodatku soli.
Koktajle owocowe, warzywne oraz owocowo-warzywne mogą być na bazie mleka, napojów zastępujących mleko, produktów mlecznych lub produktów zastępujących produkty mleczne.
Woda, jaką dopuszcza się do sprzedaży w jednostkach systemu oświaty, to naturalna woda mineralna nisko- lub średniozmineralizowana, woda źródlana i woda stołowa, w opakowaniach jednostkowych.
Wśród napojów oferowanych w sprzedaży w szkołach, przedszkolach i placówkach dopuszcza się herbatę, napary owocowe i kawę zbożową, bez dodatku cukrów i substancji słodzących.
Załącznik nr 2 do Rozporządzenia – wykaz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty
Środki spożywcze stosowane w żywieniu zbiorowym dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty należy dobierać w taki sposób, aby:
- na całodzienne żywienie składały się środki spożywcze pochodzące z różnych grup środków spożywczych,
- posiłki (śniadanie, obiad, kolacja) zawierały produkty z następujących grup środków spożywczych: produkty zbożowe lub ziemniaki, warzywa lub owoce, mleko lub produkty mleczne, mięso, ryby, jaja, orzechy, nasiona roślin strączkowych i inne nasiona oraz tłuszcze,
- w przypadku całodziennego żywienia jadłospis obejmował nie mniej niż cztery posiłki,
- w przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego, w których dziecko spędza do pięciu godzin, były podawane co najmniej dwa posiłki główne: śniadanie i obiad,
- obiad podawany w stołówce szkolnej dostarczał 30 proc. całodziennego zapotrzebowania energetycznego, zgodnie z aktualnymi normami żywienia przy wyliczeniu średnioważonej normy dla danej grupy uczniów.
W żywieniu zbiorowym dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty stosuje się:
- produkty zbożowe lub ziemniaki (przetworzone):
- przy czym zbożowe produkty śniadaniowe zawierają nie więcej niż 15 g cukrów w 100 g produktu gotowego do spożycia,
- o niskiej lub o obniżonej zawartości sodu/soli,
- zawierające nie więcej niż 10 g tłuszczu w 100 g produktu gotowego do spożycia,
- jedną lub więcej porcji w śniadaniu, obiedzie oraz kolacji,
- trzy lub więcej różnych produktów z tej kategorii środków spożywczych w posiłkach obiadowych w tygodniu,
- nie więcej niż jedną porcję potrawy smażonej z tej kategorii środków spożywczych w tygodniu,
- przy czym do smażenia jest używany olej roślinny rafinowany o zawartości kwasów jednonienasyconych powyżej 50 proc. i zawartości kwasów wielonienasyconych poniżej 40 proc.;
- surowe lub przetworzone,
- bez dodatku cukrów i substancji słodzących,
- w przypadku przetworzonych – o niskiej lub o obniżonej zawartości sodu/soli,
- w przypadku warzyw suszonych: bez dodatku cukrów i substancji słodzących, soli oraz tłuszczu,
- jedną lub więcej porcji warzyw każdego dnia w posiłku obiadowym,
- trzy lub więcej porcji surowych warzyw w posiłkach obiadowych w tygodniu,
- trzy lub więcej różnych warzyw w posiłkach obiadowych w tygodniu;
- surowe lub przetworzone,
- bez dodatku cukrów i substancji słodzących,
- w przypadku owoców suszonych: bez dodatku cukrów i substancji słodzących, soli oraz tłuszczu,
- jedną lub więcej porcji owoców każdego dnia w posiłku obiadowym,
- trzy lub więcej różnych owoców w posiłkach obiadowych w tygodniu;
- warzywa lub owoce, przy czym:
- w żywieniu całodziennym podaje się pięć porcji warzyw lub owoców, jedna porcja może być zastąpiona przez sok w porcji nieprzekraczającej 200 ml,
- dodatek warzyw lub owoców podaje się w każdym posiłku każdego dnia w żywieniu przedszkolnym i całodziennym
w proporcji pomiędzy liczbą porcji warzyw i owoców w stosunku nieprzekraczającym trzech porcji warzyw na dwie porcje owoców;
- mięso, ryby, jaja, orzechy, nasiona roślin strączkowych i inne nasiona:
- przy czym w przypadku orzechów i nasion: bez dodatku cukrów i substancji słodzących, soli oraz tłuszczu,
- jedną lub więcej porcji żywności z tej kategorii środków spożywczych każdego dnia,
- porcję ryby co najmniej raz w tygodniu,
- przy czym do smażenia jest używany olej roślinny rafinowany o zawartości kwasów jednonienasyconych powyżej 50 proc. i zawartości kwasów wielonienasyconych poniżej 40 proc.,
- przy czym nie więcej niż jedną porcję potrawy smażonej w ciągu tygodnia szkolnego od poniedziałku do piątku, a w żywieniu siedmiodniowym nie więcej niż dwie porcje potrawy smażonej w tygodniu;
- tłuszcze spożywcze – oleje, masło, margaryny miękkie kubkowe niearomatyzowane lub ich mieszanki; w przypadku smażenia używany jest olej roślinny rafinowany o zawartości kwasów jednonienasyconych powyżej 50 proc. i zawartości kwasów wielonienasyconych poniżej 40 proc.,
- mleko lub produkty mleczne:
- zawierające nie więcej niż 10 g cukrów w 100 g/ml produktu gotowego do spożycia,
- przy czym co najmniej dwie porcje mleka lub produktów mlecznych każdego dnia w żywieniu przedszkolnym i co najmniej trzy porcje w żywieniu całodziennym;
- woda – naturalna woda mineralna nisko- lub średniozmineralizowana, woda źródlana lub woda stołowa,
- napoje zastępujące mleko, czyli napój: sojowy, ryżowy, owsiany, kukurydziany, gryczany, orzechowy lub migdałowy:
- zawierające nie więcej niż 10 g cukrów w 100 ml produktu gotowego do spożycia, bez dodatku substancji słodzących,
- o niskiej zawartości lub o obniżonej zawartości sodu/soli;
- soki owocowe, warzywne, owocowo-warzywne:
- w porcjach nieprzekraczających 200 ml,
- bez dodatku cukrów i substancji słodzących,
- o niskiej lub o obniżonej zawartości sodu/soli,
- koktajle owocowe, warzywne, owocowo-warzywne na bazie mleka, napojów zastępujących mleko, czyli napoju: sojowego, ryżowego, owsianego, kukurydzianego, gryczanego, orzechowego lub migdałowego, produktów mlecznych lub produktów zastępujących produkty mleczne,
- napoje przygotowywane na miejscu bez dodatku cukrów i substancji słodzących:
- herbata – w tym z: owocami, mlekiem lub napojami zastępującymi mleko, czyli napojem: sojowym, ryżowym, owsianym, kukurydzianym, gryczanym, orzechowym lub migdałowym; dozwolone jest słodzenie naturalnym miodem pszczelim,
- napary owocowe z naturalnym aromatem, w tym z owocami; dozwolone jest słodzenie naturalnym miodem pszczelim,
- kawa zbożowa – w tym z: mlekiem lub napojami zastępującymi mleko, czyli napojem: sojowym, ryżowym, owsianym, kukurydzianym, gryczanym, orzechowym lub migdałowym; dozwolone jest słodzenie naturalnym miodem pszczelim,
- kakao naturalne – z: mlekiem lub napojami zastępującymi mleko, czyli napojem: sojowym, ryżowym, owsianym, kukurydzianym, gryczanym, orzechowym lub migdałowym; dozwolone jest słodzenie naturalnym miodem pszczelim,
- kompot owocowy;
bez dodatku cukrów i substancji słodzących oraz tauryny, guarany i kofeiny.
Inne produkty:
- w procesie przygotowania posiłku jest stosowana sól o obniżonej zawartości sodu (sodowo-potasowa),
- sól nie jest stosowana po procesie przygotowania posiłku,
- przy czym w żywieniu zbiorowym należy uwzględnić, że dzienne spożycie soli powinno wynosić nie więcej niż 5 g;
- zioła lub przyprawy świeże lub suszone bez dodatku soli,
- zupy, sosy oraz potrawy sporządzane z naturalnych składników bez użycia koncentratów spożywczych, z wyłączeniem koncentratów z naturalnych składników,
- zawierające nie więcej niż 10 g cukrów w 100 g/ml produktu gotowego do spożycia,
- zawierające nie więcej niż 10 g tłuszczu w 100 g/ml produktu gotowego do spożycia.
