Adaptacja dzieci do przedszkola
Proces ten dotyczy dzieci rozpoczynających edukację przedszkolną - głównie trzyletnich, choć zdarzają się też starsze, które również muszą zaadaptować się do nowych warunków. Spora część dzieci idzie do przedszkola niechętnie, ponieważ jest to dla nich nowe, obce, zupełnie nieznane środowisko społeczne, wywołujące obawę a nawet strach, zgodnie z prawidłowością: "boimy się tego, czego nie znamy". Poza tym wejście do nowej społeczności wiąże się z całkowitą zmianą dotychczasowych przyzwyczajeń i sposobu życia dziecka, które do tej pory cały swój czas spędzało z rodziną (gł. matką), gdzie czuło się pewnie i bezpiecznie zajmując przeważnie wysoką pozycję w hierarchii rodzinnej.

Proces adaptacji dziecka do nowego środowiska dotyczy całego organizmu, jednak największe znaczenie ma sfera fizjologiczno - biologiczna, emocjonalno - społeczna i poznawcza. Za całość procesów przebiegających w organizmie odpowiedzialny jest ośrodkowy układ nerwowy, który u trzylatka jest jeszcze słaby i delikatny, przez co dziecko nie radzi sobie z odbieraniem wielu różnorodnych bodźców, męczy je długi jednostajny wysiłek, nie potrafi też znosić pewnych ograniczeń. Natomiast w pierwszych dniach pobytu w przedszkolu organizm małego dziecka zostaje poddany niekorzystnemu działaniu właśnie tych czynników, następuje też zmiana w sposobie i stopniu zaspokajania elementarnych potrzeb dziecka.

Poziom rozwoju fizycznego i motorycznego trzylatka pozwala mu na wykonywanie czynności higienicznych i zaspokajanie potrzeb fizjologicznych z niewielką pomocą dorosłych, jednak umiejętności te nie są jeszcze wystarczająco utrwalone. Zmiana środowiska może wywołać trudności w ich wykonywaniu, ponieważ dziecko nie zna warunków życia grupowego oraz sposobu zaspokajania swych potrzeb w nowej sytuacji, a to z kolei może stać się przyczyną powstawania napięć i uczucia niepewności.

Trudnością w przystosowaniu się dziecka do warunków przedszkolnych jest również jego stopień rozwoju w sferze poznawczej, a ściślej - słaba znajomość słownych określeń i stosunków czasowych. Dziecko stopniowo poznaje upływ czasu na bazie własnej działalności, dlatego wyjaśnienia składane płaczącemu maluchowi, że "mama przyjdzie później", wcale go nie uspokajają. Trzylatek nie rozumie znaczenia słowa "później", nie potrafi określić ile czasu musi minąć, aby nastąpiło "później", bowiem czas jest dla niego na razie czymś abstrakcyjnym, niemierzalnym, czymś poza zasięgiem jego możliwości poznawczych.

Znaczącą rolę w rozwoju, a tym samym w procesie przystosowawczym małego dziecka, spełnia sfera emocjonalna. Silna więź między matką a dzieckiem sprzyja rozwijaniu się szeregu potrzeb psychicznych, z których najważniejszą jest potrzeba bezpieczeństwa zaspokajana właśnie przez matkę. Jedynie dziecko bezpieczne jest zdolne do uczenia się, do poznawania otaczającego świata, a każdy bodziec czy nowa sytuacja wywołuje odruch badawczy, któremu towarzyszy działanie. Odkrywanie nieznanego przynosi dziecku zadowolenie i satysfakcję, co jest powodem powstawania kolejnych, coraz wyższych potrzeb. Natomiast niezaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa powoduje pojawienie się poczucia opuszczenia, braku miłości i akceptacji, a nawet zagrożenia lub lęku. Taki właśnie lęk przed rozstaniem z matką przeżywa dziecko przeniesione z dobrze znanego środowiska rodzinnego do obcej mu grupy przedszkolnej.

Aby ograniczyć do niezbędnego minimum stres spowodowany przyjściem do przedszkola, rodzice jako osoby najsilniej związane z dzieckiem, powinni stopniowo przygotować je na to ważne wydarzenie, tak by zmiana środowiska następowała możliwie łagodnie i była rozłożona w czasie, dając dziecku możliwość stopniowego "wrośnięcia" w nową społeczność.

W tym celu, na długo przed planowanym zapisaniem dziecka do przedszkola, rodzice powinni prowadzić systematyczne i konsekwentne działania, które pomogą ich dzieciom, jak również im samym, w miarę szybko przystosować się do nowego środowiska.

Główne kierunki działania rodziny we wstępnym procesie adaptacyjnym

ZADANIE SPOSÓB REALIZACJI KRYTERIA OSIĄGNIĘĆ wdrażanie do samoobsługi "Miś jest głodny" - karmienie zabawki, potem umożliwianie dz. samodzielnego spożywania posiłków; "Ubieramy misia" - wspólne ubieranie zabawki, przechodzenie do ubierania dz. i stopniowe ograniczanie pomocy; uczenie dz. korzystania z toalety; wprowadzanie podstawowych zasad higieny (rozmowa, pokaz - np. mycie lalki, atrakcyjne przybory toaletowe); wyznaczenie stałych miejsc przechowywania zabawek i innych przedmiotów używanych przez dz., zachęcanie do wspólnych prac porządkowych - forma zabawowa (np. "Ja ułożę lalki, a ty klocki") dz. sprawnie posługuje się łyżką, pije z kubka; dz. potrafi zakładać i zdejmować ubranie (bez zapinania, wiązania); dz. załatwia potrzeby fizjologiczne; dz. rozumie konieczność codziennej higieny, potrafi samo umyć twarz, ręce, zęby; dz. sprząta po sobie zabawki, porządkuje swoje najbliższe otoczenie organizowanie kontaktów z rówieśnikami częste chodzenie z dz. tam, gdzie są inne dzieci np. rodzina, znajomi, plac zabaw, zapraszanie dz. do swojego domu, stwarzanie sytuacji, w których dz. musi podzielić się zabawkami, słodyczami i in.; dz. chętnie uczestniczy w zabawie z rówieśnikami, rozumie potrzebę wspólnego wykorzystywania zabawek, potrafi dzielić się z innymi, z pomocą osób dorosłych podejmuje próby łagodzenia konfliktów; kształtowanie umiejętności porozumiewania się z rówieśnikami i dorosłymi czytanie i opowiadanie dz. bajek, wspólne oglądanie ilustrowanych książek oraz programów telewizyjnych przeznaczonych dla najmłodszych, częste rozmowy z dzieckiem w różnych sytuacjach (np. w czasie spaceru, zabawy lub wykonywania codziennych czynności), zachęcanie do wypowiedzi poprzez zadawanie pytań oraz cierpliwe i uważne słuchanie dz. dz. jest śmiałe i otwarte na kontakty z innymi dz. oraz dorosłymi; dz. potrafi jasno przekazać otoczeniu swoje potrzeby i życzenia; dz. dzieli się swoimi przeżyciami; dz. zadaje pytania, dzięki którym poznaje otaczającą rzeczywistość; dz. poprawnie posługuje się ojczystym językiem; zorganizowanie życia dz. w rodzinie według planu zbliżonego do rozkładu dnia w przedszkolu zapewnienie dziecku regularnego trybu życia - stałe pory posiłków, zabawy, odpoczynku, snu, przebywanie na powietrzu bez względu na pogodę (wyłączając warunki ekstremalne); dz. ma dobre samopoczucie, jest zdrowe, pogodne, czuje się bezpieczne; zapoznanie dziecka z materiałami, z którymi zetknie się w przedszkolu stworzenie dz. warunków do zabaw plastycznych, zapewnienie urozmaiconych materiałów i przyborów (papier, kredki, farby, plastelina, wycinanki, nożyczki ...), uczenie prawidłowego korzystania z nich; dz. zna i potrafi posługiwać się podstawowymi materiałami i przyborami; dz. jest twórcze i swobodne, chętnie wyraża siebie poprzez różne formy ekspresji; stopniowe uniezależnianie psychiczne dziecka od rodziców częste i szczere rozmowy z dz. zapewniające o miłości, przyzwyczajanie do nieobecności rodziców, pozostawianie dz. pod opieką dorosłych osób, z którymi nie jest ono związane emocjonalnie tak silnie, jak z rodzicami (dalsza rodzina, znajomi) - początkowo na krótko, stopniowo wydłużając czas rozłąki; dz. dobrze znosi rozłąkę z rodzicami, nie obawia się porzucenia; kształtowanie pozytywnego nastawienia do przedszkola opowiadanie dz. o przedszkolu, zabawkach i dzieciach, które tam spotka; spacery w okolice przedszkola, poznanie drogi, ogrodu przedszkolnego i budynku; odwiedziny w najmłodszej grupie, poznanie nauczycielek i personelu; zachęcanie do wspólnej zabawy z rówieśnikami w sali i w ogrodzie; dz. zna i w pełni akceptuje nowe środowisko; Proces adaptacyjny dzieci rozpoczynających edukację przedszkolną może im przynieść wiele korzystnych zmian rozwojowych, pod warunkiem, że będzie on przebiegał w sposób świadomy, kontrolowany i dostosowany do indywidualnych możliwości każdego dziecka. Należy więc wesprzeć dziecko w tym działaniu poprzez rozważną współpracę dwóch - najważniejszych dla niego - środowisk wychowawczych, jakimi są dom rodzinny i przedszkole. Program adaptacji dzieci rozpoczynających edukację przedszkolną ZADANIA SPOSOBY REALIZACJI TERMINY REALIZACJI KRYTERIA OSIĄGNIĘĆ MONITOROWANIE poznawanie się rodziców, dzieci i nauczycieli; określenie jednolitych, wspólnych działań ułatwiających dz. wejście w nowe środowisko; zebranie informacyjne dla rodziców dz. nowoprzyjętych - program i organizacja pracy placówki, główne kierunki dział. rodziny w celu przygotowania dz. do warunków przedszkolnych (dla każdego rodzica); wizyty rodziców i dz. w przedszkolu (ogród, budynek, wyposażenie), próby wspólnych zabaw z przedszkolakami oraz rozmów z nauczycielkami; czerwiec czerwiec - sierpień rodzice znają i akceptują szeroko pojęte życie przedszkolne a także działalność placówki; rodzice rozumieją swoją ważną rolę w procesie wstępnej adaptacji dziecka do warunków przedszkolnych dz. dobrze zna budynek i ogród przedszkolny; dz. potrafi nawiązywać pierwsze kontakty z rówieśnikami i osobami dorosłymi pracującymi w przedszkolu; protokół zebrania informac; obserwacja zachowań dzieci; rozmowy z rodzicami; zebranie podstawowych informacji o nowych dz. karty zgłoszenia dziecka, "Moje dziecko ..." - krótka charakterystyka dz. przygotowana przez rodziców (cechy osobowości, zachowania, zdolności, preferencje zabawowe, pokarmowe itp.); czerwiec-wrzesień nauczyciel posiada niezbędny zasób wiedzy o dziecku, umożliwiający dobór najwłaściwszych metod postępowania w celu bezstresowego włączenia dz. do grupy rówieśniczej; rozmowy z rodzicami; obserwacja dz. na tle grupy; poznanie i uzgodnienie wzajemnych oczekiwań (rodzina - przedszkole) zebranie organizacyjne (grupowe) ˇ       wybór przedstawicieli do Rady Rodziców, ˇ       szczegółowe ustalenia dotyczące procesu wychowawczo - dydaktycznego, ˇ       określenie sposobu wymiany informacji ("Kącik dla rodziców", indywidualne rozmowy , ankiety dla rodziców, tablica ogłoszeń i in.); wrzesień rodzice współpracują z placówką poprzez swoich przedstawicieli w Radzie Rodziców; rodzice współdecydują o przebiegu procesu wychow.-dydaktycz.; rodzice posiadają aktualne informacje dotyczące rozwoju dzieci i działalności przedszkola; nauczyciele znają i akceptują preferencje rodziców dotyczące kierunku pracy z dzieckiem; protokół zebrania organ. arkusz informacji zwrotnej od rodziców; wyniki ankiet; łagodne wprowadzenie dziecka do grupy przedszkolnej; konsekwentne usamodzielnianie dz. "Na dobry początek" - przywitanie każdego dz. upominkiem; "Kawałeczek domu" - przynoszenie ulubionej zabawki (przedmiotu) z domu; "Bądź ze mną" - przebywanie dz. w sali z osobami odprowadzającymi; "Jestem przedszkolakiem" - zachęcanie do poznawania sali, zabawek, kolegów, atrakcyjne formy zajęć i zabaw; serdeczne kontakty indywidualne z dz. jako wyłączna forma działań; przekazywanie dz. elementarnych zasad higienicznych i społecznych oraz kształtowanie podstawowych umiejętności samoobsługowych (w formie zabawowej), stopniowe ograniczanie pomocy n-la w czynnościach codziennych; pierwszy dzień pobytu w placówce wrzesień - październik w ciągu całego roku dz. bezboleśnie rozstaje się z rodziną, godzi się na pozostanie pod opieką nauczycielki; dz. korzysta z dostępnych zabawek, materiałów i przyborów, uczestniczy w zajęciach i zabawach; dz. nawiązuje kontakty z osobami dorosłymi i innymi dziećmi; dz. zna, rozumie i podporządkowuje się podstawowym zasadom obowiązującym w grupie; dz. jest samodzielne na miarę swoich możliwości, potrafi wykonać podstawowe czynności samoobsługowe; dz. utożsamia się z grupą obserwacja czynności i zachowań dz w grupie rówieśniczej (zapis w karcie); rozmowy z dziećmi; rozmowy z rodzicami; promocja przedszkola w bliższym i dalszym środowisku wystawy prac dziecięcych; udział dz. w konkursach; "Kronika Przedszkola"; kroniki grupowe; występy dz. podczas uroczystości przedszkolnych; zajęcia otwarte dla rodziców; strona internetowa przedszkola [www.przedszkole12.prv.pl] oraz nauczycielki [www.ewazienkiewicz.prv.pl] w ciągu całego roku szkolnego rodzice wysoko oceniają kompetencje placówki i polecają ją w swoich środowiskach; dz. są dumne z bycia przedszkolakiem właśnie w tej placówce; przedszkole jest znane i cieszy się dobrą opinią w szerokim środowisku; prace dzieci; wpisy do kroniki grupowej; "Kronika Przedszkola" kopie zgłoszeń do konkursów; scenariusze zajęć i uroczystości; liczniki odwiedzin na stronach internetowych; korespondencja (wydruk) pogłębianie wiedzy pedagogicznej rodziców opracowanie zestawu literatury fachowej pomocnej w procesie wychowania; udostępnianie książek z biblioteki przedszkolnej; kontakty ze specjalistami (spotkania, pośrednictwo); zajęcia otwarte; "Kącik informacyjny dla rodziców"; rozmowy indywidualne z nauczycielkami; sukcesywnie przez cały rok rodzice są świadomi, że pełna adaptacja dziecka do przedszkolnych warunków jest procesem długotrwałym a także wymagającym ścisłej współpracy rodziny i przedszkola; posiadają wiedzę pedagogiczną konieczną do adaptacji dziecka do przedszkola oraz prawidłowego jego wychowania zeszyt wypożyczeń bibl.; rozmowy z rodzicami; obserw. zachowań dz.; informatory dla rodziców; notatka ze spotkania ze specjalistą; integracja wszystkich osób tworzących przedszkole spotkania rodzinne (okolicznościowe i integracyjne - np. Dzień Babci i Dziadka, Dzień Rodziny, Andrzejki, Wigilia, grill w ogrodzie, zabawa karnawałowa itp); uroczyste obchodzenie urodzin i imienin dz.; zajęcia otwarte dla rodziców; zachęcanie rodziców do podejmowania różnych działań na rzecz przedszkola; umożliwienie rodzicom współdecydowania w sprawach przedszkola (ankiety, warsztaty twórcze, zebrania Rady Rodziców) cały rok szkolny rodzice są partnerami przedszkola, czują się współodpowiedzialni za placówkę i proces wychow.- dydakt. skierowany na dziecko dz. chętnie chodzą do przedszkola (czują się w nim pewnie i bezpiecznie), są szczęśliwe i wykazują wysoki stopień rozwoju we wszystkich obszarach; dzieci, rodzice, nauczyciele i personel placówki są związani emocjonalnie, jako równoprawni członkowie społeczności przedszkolnej; scenariusze spotkań; "Kronika Przedszkola", kroniki grupowe - wpisy rodziców; karty obserwacji dzieci, prace dzieci scenariusze zajęć otwartych dla rodziców; podziękowania dla rodziców (w dowolnej formie); wyniki ankiet; protokóły zebrań RR, warsztatów itp. Autor programu: Ewa Zienkiewicz