1. Kto choruje na ADHD?
ADHD to skrót pochodzący od angielskiej nazwy – Attention Deficit Hyperactivity Disorder, oznaczającej zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, zwany również zespołem hiperkinetycznym. ADHD dotyka około 5% dzieci w młodszym wieku szkolnym i szacuje się, że wskaźnik ten może być jeszcze wyższy. Jest to najczęstszezaburzenie rozwojowe i występuje bez względu na kulturę. Według różnych danych, 2-4 razy częściej diagnozowane jest u chłopców niż u dziewczynek. Pojawia się wcześnie – najczęściej w ciągu pierwszych pięciu lat życia dziecka, chociaż zwykle trudno jest wychwycić początkowy moment wystąpienia objawów.
Najczęściej rodzice szukają pomocy, kiedy jasne staje się, że cechy charakterystyczne dla nadpobudliwości uniemożliwiają dziecku naukę w szkole. Z tej przyczyny wiele dzieci w wieku siedmiu lat trafia do specjalistów, chociaż wywiad przeprowadzony z rodzicami często pokazuje, że cechy nadpobudliwości psychoruchowej były wyraźne już wcześniej.
2. Nadruchliwość w ADHD
Objawy ADHD można podzielić na trzy główne kategorie obejmujące: nadmierną aktywność ruchową, nadmierną impulsywność i zaburzenia w koncentracji uwagi. Charakterystyczne dla osób z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej są trudności w wytrwaniu w aktywności wymagającej zaangażowania poznawczego oraz tendencja do porzucania jednego działania na rzecz drugiego bez kończenia ich obu. Nadruchliwością określana jest taka aktywność ruchowa dziecka, która w porównaniu z aktywnością ruchową innych dzieci w tym samym wieku i na tym samym poziomie rozwoju jest znacznie wyższa. W rzeczywistości dziecko dotknięte ADHD bardzo wyróżnia się w otoczeniu rówieśników swoją ruchliwością. Jest to szczególnie widoczne, kiedy rozpoczyna naukę w szkole podstawowej. Jedną z sytuacji najlepiej obrazujących ten problem jest niemożność „wysiedzenia” spokojnie podczas trwającej 45 minut lekcji, wstawanie, chodzenie po sali. Nie oznacza to oczywiście, że u każdego dziecka kręcącego się na krześle w trakcie zajęć należy dopatrywać się objawów ADHD. W celu podsumowania do charakterystycznych zachowań z zakresu nadruchliwości należy zaliczyć:
- wyraźny niepokój ruchowy,
- niemożność pozostawania w bezruchu nawet przez krótki czas,
- podrywanie się z miejsca,
- bezcelowe chodzenie,
- bieganie bez celu,
- raczej bieganie niż chodzenie,
- machanie rękami i nogami,
- gadatliwość,
- wpadanie na różne przedmioty,
- ciągłe wykonywanie nawet drobnych ruchów, np. bujanie się na krześle, bawienie się wszystkimi przedmiotami w zasięgu ręki.
Należy jednak jeszcze raz podkreślić, że nie można rozpoznać zespołu ADHD tylko na podstawie stwierdzenia jednego z wymienionych objawów, ponieważ zapewne większości z nas wielokrotnie zdarza się zachowywać w przynajmniej jeden z wymienionych sposobów, chociażby w sytuacji wywołującej stres.
3. Impulsywność w ADHD
Kolejną charakterystyczną cechą osób z ADHD jest impulsywność, która w opisywanych przypadkach jest znacznie wzmożona. Oznacza to, że dzieci dotknięte tym problemem działają w sposób niekontrolowany, czyli nie są w stanie powstrzymać tego, co robią. Zazwyczaj mają świadomość nieprawidłowości swoich zachowań, ponieważ znają reguły. Nie są jednak w stanie zapanować nad swoimi czynami oraz nie zastanawiają się nad ich konsekwencjami. Nadmierna impulsywność to inaczej brak zdolności do odroczenia lub zahamowania reakcji. Przejawia się to w natychmiastowej realizacji pomysłów bez uprzedniego zastanowienia się nad skutkami swoich działań. Innymi słowy osoba z ADHD „najpierw zrobi, a potem pomyśli”. Przykładami obrazującymi sytuację mogą być takie zachowania, jak:
- częste wtrącanie się w rozmowy innych osób,
- zakłócanie ciszy, pomimo częstego upominania,
- wybieganie na ulicę,
- wybuchy złości,
- nadmierna reakcja na bodźce z otoczenia,
- pochopność w działaniu,
- podatność na sugestie – dziecko z ADHD łatwo namówić do zrobienia czegoś głupiego,
- kłopoty z planowaniem, co jest szczególnie widoczne, kiedy dziecko ma samodzielnie wykonać jakieś zadanie i musi kontrolować, co już zrobiło, a co jeszcze ma do zrobienia,
- nieumyślne psucie zabawek,
- częsta irytacja,
- brak cierpliwości – dziecko nie potrafi czekać na nagrodę.
4. Zaburzenia uwagi w ADHD
Jak wcześniej wspomniano, na obraz ADHD składają się jeszcze objawy z zakresuzaburzeń koncentracji. U osób z tym zespołem zdolność skoncentrowania własnej uwagi na wykonywanym zadaniu jest znacznie osłabiona. Dotyczy to również skrócenia czasu, przez jaki dziecko jest w stanie skupić swoją uwagę na jednej czynności. Problem polega też na nieumiejętności wybrania spośród docierających z zewnątrz bodźców tego najważniejszego. Z tego względu dzieci z ADHD często sprawiają wrażenie zamyślonych, śniących na jawie.
Ponadto, nie potrafią skupić swojej uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie, czyli np. słuchać nauczyciela i notować w tym samym momencie. Nasilenie wymienionych objawów obserwuje się głównie w sytuacjach, kiedy od dziecka wymagane jest skoncentrowanie uwagi na dłuższy czas, np. na czyjejś wypowiedzi, czytanym tekście. Również przebywanie w większej grupie ludzi, np. w szkole, może powodować wzmożone zaburzenia uwagi. Należy jednak zauważyć, że dzieci z ADHD potrafią skupić swoją uwagę nawet na bardzo długo nad czymś, co jest dla nich interesujące. Nie potrafią jednak robić tego „na siłę”. W życiu codziennym zaburzenia uwagi mogą skutkować następującymi sytuacjami:
- problemem z wykonaniem dłuższego zadania złożonego z kilku poleceń,
- zapominaniem o zabieraniu ze sobą do szkoły książek, zeszytów itd.,
- zapominaniem o odrobieniu pracy domowej lub jakie ćwiczenia były zadane,
- nadmiernym roztargnieniem,
- rozpoczynaniem kolejnej czynności bez ukończenia poprzedniej.
Dziecko z ADHD łatwo się rozprasza, na krótko się koncentruje, źle zapamiętuje szczegóły, ma trudność z zastosowaniem się do instrukcji, często gubi i zapomina rzeczy, nie przepisuje dokładnie z tablicy.
5. Rodzaje ADHD
Oczywiście, nie u każdego dziecka obraz choroby jest taki sam. Również nie wszystkie objawy występują z takim samym natężeniem. Zdarza się, że jedna z grup symptomów jest zdecydowanie wyraźniejsza od pozostałych, dominuje. Z tego względu wprowadzono podział na 3 podtypy ADHD:
- ADHD z dominującymi objawami nadruchliwości oraz impulsywności,
- ADHD z przewagą zaburzeń uwagi,
- podtyp mieszany (najczęściej rozpoznawany).
To, jakie objawy są dominujące oraz w konsekwencji, jaki typ jest najbardziej prawdopodobny w konkretnym przypadku, poniekąd zależy od płci oraz od wieku. Wynika to z wieloletnich obserwacji, które zaowocowały następującymi wnioskami:
- u chłopców częściej obserwuje się podtyp mieszany, podczas kiedy u dziewczynek z reguły dominujące są objawy związane z zaburzeniami uwagi;
- wraz z wiekiem obraz choroby, nasilenie poszczególnych objawów, a co za tym idzie – typ objawów dominujących, zmienia się. Ocenia się, że u około 30% osób, u których rozpoznano w dzieciństwie ADHD, w okresie dojrzewania objawy wygasną, a u większości nadruchliwość oraz impulsywność ustąpią miejsca zaburzeniom uwagi.
6. Dodatkowe kryteria konieczne do rozpoznania ADHD
Trzeba pamiętać, że samo stwierdzenie występowania kilku objawów pasujących do wyżej wymienionych nie wystarcza do postawienia pewnej diagnozy. Niektóre systemy klasyfikacji podają, iż do rozpoznania konieczne jest, np. stwierdzenie 6 objawów z grupy nadpobudliwości lub nadruchliwości oraz 6 z grupy zaburzeń uwagi. Ponadto, muszą być jeszcze spełnione dodatkowe warunki. Zostały one zebrane w grupę dodatkowych kryteriów diagnostycznych. Należą do nich:
- wystąpienie objawów w wieku poniżej 7. roku życia,
- objawy muszą być obserwowane w co najmniej dwóch sytuacjach, czyli np. w domu oraz w szkole,
- występujący problemu musi prowadzić do cierpienia lub upośledzenia funkcjonowania społecznego,
- objawy nie mogą być częścią innego zaburzenia, co oznacza, że dziecko nie może mieć zdiagnozowanego innego zespołu zaburzeń zachowania.
7. Zaburzenia zachowania w ADHD
Zaburzenia zachowania to powtarzające się zachowania agresywne, buntownicze i antyspołeczne. Kryteria diagnostyczne zakładają utrzymywanie się objawów przez co najmniej 12 miesięcy. W praktyce zaburzenia zachowania przyjmują formę nieprzestrzegania reguł społecznych, używania wulgaryzmów, wybuchów złości, popadania w konflikty (zaburzenia opozycyjno-buntownicze). Ostra postać zaburzeń zachowania obejmuje kłamstwa, kradzieże, notoryczne ucieczki z domu, znęcanie się nad innymi, gwałty, podpalenia.
Współwystępowanie ADHD i zaburzeń zachowania ocenia się na 50-80%, a w przypadku poważnych zaburzeń zachowania jest to kilka procent. Z jednej strony, powodem są impulsywność i nieumiejętność przewidywania konsekwencji swoich zachowań, a z drugiej – trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych. Dzieci z ADHD często buntują się i zachowują agresywnie. Dodatkowym czynnikiem ryzyka jest łatwość wpadania w „złe towarzystwo”, które nierzadko jest jedynym środowiskiem akceptującym młodą osobę z nadpobudliwością. Podobnie jak w przypadku innych powikłań ADHD, niezbędna jest profilaktyka. Szansą na wyeliminowanie trudnych i ryzykownych zachowań dziecka jest wcześnie podjęta terapia.
8. Na co zwrócić uwagę w zachowaniu dziecka?
Już we wczesnym dzieciństwie mogą pojawić się u dziecka pewne objawy, będące zwiastunem dla późniejszego rozwoju ADHD. Można zaobserwować:
- przyspieszony lub opóźniony rozwój mowy,
- zaburzenia snu,
- problemy z jedzeniem – mogą wstępować wymioty lub osłabienie odruchu ssania,
- ataki kolki,
- nieumiejętność uczenia się na własnych błędach,
- znacznie wydłużony czas wykonywania zwykłych codziennych czynności w porównaniu z rówieśnikami,
- nadmierna ruchliwość w momencie rozpoczęcia chodzenia,
- częste urazy, ponieważ dziecko preferuje gonitwy, często zachowuje się w sposób ryzykowny.
Trzeba pamiętać, że wymienione objawy oraz stany mogą występować przy wielu innych schorzeniach, nie należy więc w przypadku ich wystąpienia myśleć od razu o ADHD. Należy wykluczyć związek objawów charakterystycznych dla ADHD z istnieniem innych zaburzeń, takich jak autyzm, zespół Aspergera, zaburzenia afektywne czy zaburzenia lękowe.
9. Diagnoza ADHD
Rozpoznanie ADHD wymaga poświęcenia dużej ilości czasu oraz zaangażowania wielu osób. Jest to proces długotrwały, polegający w dużej części na obserwacji dziecka. Diagnostykę ADHD można podzielić na kolejne etapy:
Etap 1: Rozmowa z rodzicami, w czasie której lekarz stara się określić przebieg ciąży oraz porodu, ustalić ewentualne czynniki ryzyka związane z okresem płodowym. Zadawane pytania powinny dotyczyć również rozwoju dziecka, relacji z innymi osobami w jego środowisku oraz ewentualnymi problemami występującymi w życiu codziennym.
Etap 2: Rozmowa z nauczycielem dziecka. Ma ona na celu zebranie informacji na temat jego zachowania w szkole, relacji z rówieśnikami, ewentualnych problemów z nauką. Ważne jest, aby nauczyciel poproszony o rozmowę znał dziecko dłużej niż pół roku.
Etap 3: Obserwacja dziecka. Jest to trudny etap badania ze względu na niestałość objawów ADHD oraz ich zmienność w zależności od otoczenia, w którym dziecko akurat przebywa.
Etap 4: Rozmowa z dzieckiem. Ważne jest, aby pamiętać, że powinna ona być przeprowadzona również podczas nieobecności rodziców, aby zobaczyć, jak zachowuje się dziecko bez ich nadzoru.
Etap 5: Skale oraz kwestionariusze diagnostyczne zawierające pytania dla rodziców oraz nauczycieli.
Etap 6: Testy psychologiczne służące do oceny inteligencji, motoryki, mowy oraz zdolności rozwiązywania problemów. Mają one pewną wartość przy wykluczaniu innych schorzeń, mających objawy podobne do ADHD.
Etap 7: Badanie pediatryczne oraz neurologiczne. Ważne jest, aby w trakcie tych badań został sprawdzony wzrok i słuch.
Etap 8: Dodatkowo można przeprowadzić jeszcze elektroniczny pomiar częstości i szybkości ruchów gałek ocznych w celu oceny nadruchliwości lub komputerowy test uwagi ciągłej w celu oceny zaburzeń koncentracji. Nie są to jednak metody stosowane rutynowo i nie wszędzie w związku z tym dostępne.
Bibliografia
- Hallowel E., Ratey J., W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych, Media Rodzina, Poznań 2004, ISBN 83-7278-111-7.
- Jarema M., Rabe-Jabłońska J., Psychiatria, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, ISBN 978-83-200-4180-4.
- Namysłowska I., Psychiatria dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, ISBN 978-83-200-4394-5.
- Neuhaus C., Dziecko nadpobudliwe, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005, ISBN 83-200-3143-5.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz